Przesłanki pracy w godzinach nadliczbowych
Pracę w godzinach nadliczbowych oraz formy jej rekompensaty regulują przepisy ustawy Kodeks pracy art. 151 – 1516. Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 1 K.p.).
Obowiązujące pracownika normy czasu pracy, co do zasady, wynikają z art. 129 § 1 K.p. zgodnie z którym czas pracy nie może przekraczać:
- 8 godzin na dobę i
- przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowy.
Dla niektórych grup pracowników normy czasu pracy uregulowane zostały odrębnie niż te wynikające z powyższego przepisu.
Zgodnie z przepisami:
Ustawy z dnia z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych:
czas pracy osoby niepełnosprawnej:
w stopniu lekkim: nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo
dla niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności: czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 1-2 ustawy).
Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej:
czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym
w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
czas pracy pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych
w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
czas pracy pracowników niewidomych
zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami, w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 6 godzin na dobę i przeciętnie 30 godzin na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 93 ustawy).
Natomiast praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy po przekroczeniu której wystąpią godziny nadliczbowe dotyczy m.in. pracowników objętych równoważnym systemem czasu pracy w którym dobowy wymiar czasu pracy może być wydłużony m.in. do 12 godzin. Dlatego też, w dniu w którym zaplanowano pracownikowi pracę w wymiarze 10 godzin, praca w godzinach nadliczbowych wystąpi dopiero po przekroczeniu tego wymiaru.
Z powyższego przepisu wynika, iż praca w godzinach nadliczbowych wystąpi w sytuacji przekroczenia norm czasu pracy:
8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.
PAMIĘTAJ:
Normy czasu pracy to nie wymiar czasu pracy. Niezależnie od tego w jakim wymiarze czasu pracy zatrudniasz pracownika np. 1/2; 3/4 czy 7/8 etatu normy dla wszystkich pracowników są jednakowe i wynoszą 8h/dobę i przeciętnie 40h w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (pracownik objęty przepisami ustawy kodeks pracy).
Wymiar czasu pracy jest liczbą godzin jaką pracownik ma do przepracowania w danym miesiącu kalendarzowym, ustalanym na podstawie art. 130 K.p.
Aby precyzyjnie ustalić, która norma została przekroczona należy odnieść się do definicji doby pracowniczej i tygodnia.
Przez dobę:
należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 k.p.).
Przez tydzień:
należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego (art. 128 § 3 pkt 2 k.p.).
Ważne:
Powyższe definicje mają szczególne znaczenie przy kwalifikacji nadgodzin, za które należy wypłacić pracownikowi odpowiednie dodatki do wynagrodzenia w wysokości 50% lub 100% (w sytuacji gdy nie następuje odbiór czasu wolnego). Ich wysokość uzależniona jest od tego kiedy praca w godzinach nadliczbowych wystąpiła.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii
- szczególnych potrzeb pracodawcy, przy czym praca ta nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym (w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy lub w umowie o pracę, jeżeli nie ma obowiązku tworzenia regulaminów, limit ten można zwiększyć (art. 151 § 3-4 K.p.)
Przykład
Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w systemie podstawowym, wykonuje pracę w z góry ustalonym rozkładzie czasu pracy: od poniedziałku do piątku od 800 do 1600
W jednym z tygodni, ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy, pracownik został wezwany do pracy:
w poniedziałek i wtorek na godzinę 600 i wykonywał pracę do godziny 1700
Doba pracownicza w poniedziałek rozpoczęła się od godziny 800, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy i trwała przez kolejne 24 godziny.
Pierwsze dwie godziny pracy w poniedziałek 600 – 800
nie przypadły na żadną z dób pracowniczych (sobota i niedziela są dniami wolnymi od pracy) a praca ta stanowiła pracę w godzinach nadliczbowych, należy pracę tą zakwalifikować jako naruszenie przeciętnej normy tygodniowej
Jedna dodatkowa godzina pracy w poniedziałek 1600 – 1700
naruszyła normę dobową 8 godzinną
Dwie pierwsze godziny pracy we wtorek 600 – 800
spowodowały naruszenie normy dobowej (praca ta przypadła na dobę pracowniczą poniedziałkową)
Jedna dodatkowa godzina pracy we wtorek 1600 – 1700
naruszyła normę dobową 8 godzinną w dobie wtorkowej, która rozpoczęła się o 800 we wtorek i trwała przez kolejne 24 godziny.
Nadgodziny pomiędzy dobami pracowniczymi
W sytuacji gdy praca przypada poza rozkładem czasu pracy pracownika, a która wystąpiła pomiędzy dwoma dobami pracowniczymi w ramach tzw. „czarnej dziury” wypowiedziało się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
W piśmie z dnia 13 września 2013 r. Biuro Promocji i Mediów Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej uznało, że:
„(…)
Kodeks pracy przewiduje dwie normy czasu pracy, dobową (8 godzin) i tygodniową (przeciętnie 40 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym). Skoro zatem praca wykonywana w określonych godzinach nie może być zakwalifikowana jako praca nadliczbowa na dobę, bowiem nie przypada w dobie pracowniczej, a między kolejnymi dobami pracowniczymi, to powinna być ona rozliczona jako praca nadliczbowa wynikająca z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.”
Zatem w przypadku wystąpienia tego typu nadgodzin należy pracownikowi wypłacić 100% dodatek do normalnego wynagrodzenia.
Przykład
Pracownik zatrudniony w systemie podstawowym, wykonuje pracę od poniedziałku do piątku w systemie dwuzmianowym. W środę, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy, pracownik miał zaplanowaną pracę na pierwszej zmianie od 600 do 1400, a w czwartek na drugiej zmianie od 1400 do 2200.
Ze względu na szczególne potrzeby, pracodawca wezwał pracownika do pracy w czwartek na godzinę 1200. W związku z czym pracownik przepracował dwie godziny poza rozkładem czasu pracy, których nie można przyporządkować do żadnej z dób pracowniczych.
Doba pracownicza w środę zakończyła się w czwartek o godzinie o 600, a czwartkowa rozpoczęła się o godzinie 1400zgodnie z przyjętym na ten dzień rozkładem czasu pracy.
Godziny pracy od 1200 do 1400 spowodowały przekroczenie przeciętnej normy tygodniowej, gdyż przypadały na tzw. „czarną dziurę”. Za godziny te należało wypłacić pracownikowi, oprócz normalnego wynagrodzenia za pracę, 100% dodatek do wynagrodzenia.
Autor:
Jeżek Przemysław