Wezwanie do usunięcia awarii a odpoczynek dobowy

Równoważny okres odpoczynku

Pytanie
# 59
Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze etatu wykonuje pracę w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku od 9 do 17 (8 h). W jednym z dni, po zakończonej pracy, ze względu na awarię jaka wystąpiła na terenie zakładu pracy, pracownik został wezwany do jej usunięcia co spowodowało brak zapewnienia nieprzerwanego odpoczynku dobowego 11 h. Jak brak odpoczynku 11 h powinien zostać pracownikowi zrekompensowany ?
Odpowiedź:
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo, do co najmniej 11 h nieprzerwanego odpoczynku, z zastrzeżeniem § 3 oraz art. 136 § 2 i art. 137 K.p. (art. 132 § 1 K.p.). 
Zastrzeżenia
W systemie czasu pracy, polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pogotowiem (system równoważny), pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający, co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku przewidzianego w art. 133 (odpoczynek tygodniowy). W systemie tym dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 16 h (art. 136 k.p.).
Do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 h, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przepisy art. 136 § 2 stosuje się odpowiednio, co oznacza zapewnienie odpoczynku przez czas odpowiadający, co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku przewidzianego w art. 133 (odpoczynek tygodniowy) (art. 137 k.p.).
Przepis gwarantujący co najmniej 11 h odpoczynku nie dotyczy:
1)
pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy
2)
przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 132 § 2 k.p.).
W tych przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku (art. 132 § 3 k.p.), który nie został zdefiniowany w przepisach prawa.

Wyjaśnienia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2007 r. znak DPR-III-079-575/TW/07.
(…) udzielenie równoważnego okresu odpoczynku polega na obniżeniu czasu pracy w innej dobie. Równoważny odpoczynek co do zasady powinien być udzielony bezpośrednio po ostatnim okresie wykonywania pracy w danej dobie (która narusza odpoczynek dobowy) w wymiarze, który dopełni okres odpoczynku po zakończeniu pracy do 11 godzin. Oznacza to, że pracownik będzie mógł podjąć pracę w następnej dobie dopiero po upływie kolejnych 11 godzin od zakończenia pracy w poprzedniej dobie. Gdy nie jest możliwe udzielenie równoważnego okresu odpoczynku bezpośrednio po wykonywanej pracy, można udzielić pracownikowi równoważnego okresu odpoczynku w innej dobie ale nie później niż do końca okresu rozliczeniowego. Wówczas jego wymiar będzie odpowiadał liczbie godzin, o jaką naruszono dobowy okres odpoczynku. O tę liczbę godzin zostanie obniżony wymiar czasu pracy w danej dobie.

Stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z 10 października 2007 r. znak GNP/401/4560-461/07/PE
(…) zrównoważenie odpoczynku dobowego skróconego w danej dobie polega na przedłużeniu 11h odpoczynku w innej dobie, o tyle godzin, o ile został on skrócony. Powyższe nie polega na udzieleniu czasu wolnego, czy dnia wolnego od pracy. W sytuacji, gdy pracownik w danej dobie skorzystał tylko z 9 h odpoczynku dobowego, to w innej dobie, powinien mieć zapewniony co najmniej 13 h odpoczynek dobowy (11 h + 2 h). Zrównoważenie skróconego odpoczynku dobowego powinno nastąpić najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w którym nastąpiło skrócenie tego odpoczynku.
GIP zastrzegł, iż równoważenie dobowego odpoczynku pracownika jest dopuszczalne wyłącznie w przypadkach określonych w Kodeksie pracy.
Gdy naruszenie odpoczynku nie dotyczy:

• osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy lub
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska, czy
• usunięcia awarii

to przepisy o równoważeniu odpoczynku w okresie rozliczeniowym nie mają zastosowania. Wówczas niezapewnienie odpoczynku stanowi wykroczenie. Nieudzielenie przez pracodawcę przewidzianych prawem okresów odpoczynku uznaje się za naruszenie jego obowiązków ze stosunku pracy, które uprawniałoby pracownika do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie art. 471 K.c. w związku z art. 300 K.p. w razie spełnienia pozostałych przesłanek, w szczególności zaistnienia po stronie pracownika szkody. Zarazem jednak takie niedozwolone zachowanie pracodawcy, naruszające przepisy art. 132 i 133 K.p., w ocenie judykatury jest czynem niedozwolonym, biorąc pod uwagę, że przepisy Kodeksu pracy wprowadzające minimalne normy odpoczynku mają na celu ochronę zdrowia pracowników, wobec czego ich naruszanie godzi w to dobro osobiste, jakim jest zdrowie, co może uzasadniać odpowiedzialność pracodawcy z tytułu naruszenia dóbr osobistych po myśli art. 24 K.c., w tym w postaci zadośćuczynienia pieniężnego, o którym mowa w art. 448 K.c. (por. wyrok SN z 18 marca 2015 r., sygn. akt I PK 191/14, OSP 2016/10/91).

Może zdarzyć się sytuacja, w której pracownik zostanie wezwany do pracy w trakcie trwania odpoczynku dobowego. W tej sytuacji należy wziąć pod uwagę dłuższy z tych okresów i sprawdzić, ile godzin „brakowało” pracownikowi do pełnych 11 godzin odpoczynku.

PRZYKŁAD
Pracownik ma stałe godziny pracy od 9⁰⁰ do 17⁰⁰. W związku z awarią został wezwany do pracy w godzinach od 22⁰⁰ do 24⁰⁰, które przerwały 11 h odpoczynek dobowy.
Od 17⁰⁰ do 22⁰⁰ (5 godzin odpoczynku)
od 0⁰⁰ do 9⁰⁰ (9 godzin odpoczynku). 
Do 11 h nieprzerwanego odpoczynku zabrakło 2 godzin (11 h – 9 h). Pracownik powinien przyjść do pracy o godzinie 11⁰⁰. Może również otrzymać 2 godziny czasu wolnego w innym dniu pracy okresu rozliczeniowego, poprzez późniejsze rozpoczęcie pracy lub wcześniejsze zakończenie pracy.
Udzielenie równoważnego okresu odpoczynku, które spowoduje obniżenie czasu pracy nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia za godziny niedopracowane do pełnego wymiaru dobowego.