Wynagrodzenie a zwolnienie z powodu siły wyższej

Nierównomierne planowanie godzin pracy

Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika, w wymiarze 2 dni albo 16 h. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia (art. 148¹ § 1 k.p.).

Przepisy ustawy kodeks pracy oraz przepisy odrębne, przewidują wiele sytuacji, w których pomimo nieprzepracowania przez pracownika wszystkich godzin bądź dni, zachowuje on prawo do wynagrodzenia. W przeciwieństwie m.in. do wysokości wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, które ustalane jest na podstawie wydanego odrębnego rozporządzania, pozostałe zwolnienia od wykonywania pracy, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia nie zostały uregulowane wprost w przepisach.

Wysokość wynagrodzenia za okres zwolnienia ustala się na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia
z dnia 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. 

Rozliczenie wynagrodzenia.
W przypadku stałych składników wynagrodzenia, w celu ustalenia „stawki godzinowej” dla celów rozliczenia wynagrodzenia tytułem zwolnienia, zastosowanie znajdzie § 12 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy, zwane dalej rozporządzeniem o wynagradzaniu (Dz. U. z 2017 r. poz. 927), zwane dalej rozporządzeniem. W celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą, i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia – miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu i otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc. Ministerstwo Pracy wyjaśniło przy tym, że sformułowanie – liczba godzin pracy przypadających do przepracowania – oznacza liczbę godzin, do przepracowania których pracownik zobowiązany jest zgodnie z wymiarem czasu pracy w tym miesiącu (a nie liczbę godzin do przepracowania w tym miesiącu zgodnie z rozkładem czasu pracy konkretnego pracownika). Oznacza to, że niezależnie od faktycznej długości okresu rozliczeniowego, w celu wyliczenia np. dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych oraz wynagrodzenia za część miesiąca, liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu, należy przyjąć miesięczny wymiar czasu pracy, obliczony w sposób przewidziany w art. 130 Kodeksu pracy (…).
W przypadku zmiennych składników wynagrodzenia, na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia, do ustalenia wysokości wynagrodzenia stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym, że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Przy obliczaniu wynagrodzenia za ten czas, zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc przyjmuje się wyłącznie z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Gdy w miesiącu, w którym pracownik korzystał np. z urlopu okolicznościowego, na jego wynagrodzenie składały się tylko składniki stałe, gdyż nie wypracował składników zmiennych, wynagrodzenie za czas urlopu okolicznościowego tego pracownika należy obliczyć tylko w oparciu o stałe składniki wynagrodzenia.
Stosownie do § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, wynagrodzenie urlopowe oblicza się:
1.
dzieląc podstawę wymiaru (tu wynagrodzenie zmienne z miesiąca korzystania ze zwolnienia) przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ustalona ta podstawa (tu w miesiącu korzystania ze zwolnienia), a następnie
2.
mnożąc tak ustalone wynagrodzenie za jedną godzinę pracy przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby w czasie urlopu (tu w czasie korzystania ze zwolnienia).

W przypadku pomniejszenia stałego miesięcznego wynagrodzenia z powodu działania siły wyższej dzielnikiem do wyliczenia stawki godzinowej będzie wymiar czasu pracy dla danego miesiąca ustalony na podstawie art. 130 ustawy Kodeks pracy.
Przy składnikach zmiennych (stawka godzinowa, akordowa, prowizyjna, nadgodziny, dodatek nocny) dzielnikiem do wyliczenia stawki godzinowej będzie liczba godzin faktycznie przepracowana w miesiącu korzystania ze zwolnienia.
W przypadku pracownika objętego dłuższym okres rozliczeniowym niż 1 miesiąc, któremu godziny pracy planowane są w innym wymiarze niż wymiar kodeksowy, zasady ustalania stawki godzinowej są takie same jak opisano powyżej.

Przykład
Pracownik, zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy (3 miesięczny okres rozliczeniowy, system równoważny) miał do przepracowania 488 h, zgodnie z rozkładem czasu pracy:
październik 2025 r.:
192 h (wymiar czasu pracy 184 h)
listopad 2025 r.:
170 h (wymiar czasu pracy 144 h)
grudzień 2025 r.:
126 h (wymiar czasu pracy 160 h).
Pracownik korzystał w listopadzie ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej w wymiarze 2 dni (1 dzień: 12 h, drugi: 8 h). W miesiącu korzystania ze zwolnienia, wymiar czasu pracy wyniósł 144 h i poza płacą zasadniczą w wysokości 5 900 zł pracownik uzyskał:
zmienną premię regulaminową za czas efektywnej pracy:
425,50 zł
dodatek za pracę w porze nocnej:
138,75 zł
wynagrodzenie za nadgodziny (18 h):
1 474,92 zł.
Należy obliczyć wynagrodzenie za okres tego zwolnienia wynikające ze stałych i zmiennych składników wynagrodzenia należnych za ten miesiąc i rozliczyć połowę tej kwoty. W listopadzie pracownik nie wykonywał pracy w wymiarze 20 h z powodu korzystania ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej.
Wynagrodzenie zasadnicze:
5 900 zł : 144 h = 40,97 zł
40,97 zł x 20 h (godziny nieobecności) = 819,40 zł
40,97 zł x 50% = 20,49 zł
20,49 zł x 20 h = 409,80 zł
5 900 zł – 819,40 zł + 409,80 zł = 5 490,40 zł.
Zmienne składniki należy zsumować:
425,50 zł + 138,75 zł + 1 474,92 zł = 2 039,17 zł.
Tak ustaloną podstawę należy podzielić przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w miesiącu i obliczyć wynagrodzenie za 20 h zwolnienia od pracy.
[2 039,17 zł : 168 h (170 h – 20 h zwolnienia + 18 h nadgodzin)] = 12,14 zł
12,14 zł x 20 h = 242,80 zł
242,80 zł x 50% = 121,40 zł.
Łącznie wynagrodzenie wyniosło:
7 650,97 zł (5 490,40 zł + 425,50 zł + 138,75 zł + 1 474,92 zł + 121,40 zł).