Siła wyższa w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego

Ponowna analiza stanowiska ZUS z 19 września 2024 r.

Stanowisko ZUS z 19 września 2024 r. na stronie www.zus.pl
dotyczące uwzględnienia w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych wynagrodzenia tytułem działania siły wyższej.
(…) zgodnie z art. 148¹ § 1 k.p., pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia. Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń chorobowych pracownikowi, który korzystał ze zwolnienia z powodu działania siły wyższej (art. 148¹ § 1 k.p.) i otrzymał tylko wynagrodzenie stałe wynikające z umowy o pracę, należy przyjąć to wynagrodzenie. 
Jeżeli:
zamiast stałego wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę
poza stałym wynagrodzeniem wynikającym z umowy o pracę
pracownikowi przysługują zmienne składniki wynagrodzenia, należy je przyjąć po uzupełnieniu, według zasady opisanej w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że wynagrodzenie miesięczne zmienne, które pracownik osiągnąłby, gdyby przepracował cały miesiąc, ustala się poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni, w których zostało ono osiągnięte i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w danym miesiącu.
Jeżeli za miesiąc, za który wynagrodzenie wymaga uzupełnienia pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. 

W związku z wątpliwościami wynikającymi ze stanowiska z 19 września 2024 r. oraz prezentowanymi przykładami na stronie www.zus.pl wystąpiliśmy do ZUS z pytaniem w opisanym poniższym przypadku.

Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, wynagradzany jest stałą miesięczną stawką wynagrodzenia 4 500 zł.
We wrześniu 2024 r. 21 dni roboczych/168 h pracownik korzystał:
2 dni (16 h) zwolnienia tytułem działania siły wyższej
3 dni robocze chorował (zasiłek chorobowy).
W miesiącu tym pracownik wykonywał pracę w godzinach nadliczbowych (12 h) za które wypłacono 520 zł oraz dodatek za pracę w porze nocnej 120 zł.
Wynagrodzenie zasadnicze pomniejszone o siłę wyższą i 3 dni choroby:
4 500 zł : 168 h = 26,79 zł
26,79 zł x 16 h = 428,64 zł
26,79 zł x 50 % = 13,40 zł
13,40 zł x 16 h = 214,40 zł
4 500 zł : 30 dni = 150 zł
150 zł x 3 dni = 450 zł
3 835,76 zł (4 500 zł – 428,64 zł + 214,40 zł – 450 zł)
za 16 h rozliczono wynagrodzenie (50%) tytułem siły wyższej „ze składników zmiennych” należnych w miesiącu korzystania ze zwolnienia (nadgodziny i nocne) w wysokości:
32,80 zł
Razem przychód:
3 835,76 zł + 520 zł + 120 zł + 32,80 zł = 4 508,56 zł.

Pytanie.
Czy zgodnie z pkt 289 komentarza do ustawy zasiłkowej, w podstawie wymiaru należy uwzględnić wynagrodzenie po uzupełnieniu siłę wyższą jako dni przepracowane tj. 3 835,76 zł (zasadnicze) + 32,80 zł (siła wyższa) i uzupełnić do wysokości wynagrodzenia z umowy o pracę tj. 4 500 zł + nadgodziny i nocne w kwocie faktycznie wypłaconej bez uzupełniania.
Podstawa do chorobowego: 4 500 zł + 520 zł + 120 zł = 5 140 zł – 13,71% ?”

W otrzymanej odpowiedzi ZUS wskazał, że:
(…) stanowisko Zakładu jest takie, że jeżeli pracownik poza stałym wynagrodzeniem zasadniczym zachowuje prawo do innych zmiennych składników wynagrodzenia, wynagrodzenie takie w całości traktuje się jako wynagrodzenie zmienne.
Wynagrodzenie (zasadnicze wypracowane + kwota siły wyższej) w łącznej kwocie należy:

• podzielić przez dni przepracowane
• otrzymaną stawkę dzienną wynagrodzenia należy pomnożyć przez dni robocze w danym miesiącu
• od tego uzupełnionego wynagrodzenia należy odjąć siłę wyższą (2 x stawka dzienna – 50 %).

Ostatecznie do podstawy zasiłku należy przyjąć uzupełnione wynagrodzenie do pełnej liczby dni roboczych pomniejszone o 50% siły wyższej. Do tej kwoty należy dodać wynagrodzenie przyjmowane w kwocie faktycznie wypłaconej tzn. za nadgodziny i pracę w porze nocnej.

Powyższe stanowisko ZUS pokrywa się częściowo z przykładami prezentowanymi przez ZUS. Przykład V i VI.

Zgodnie z powyższą odpowiedzią z ZUS. Uzupełnienie podstawy o siłę wyższą (2 dni).
Z obowiązujących 21 dni pracownik przepracował 16
(21 dni – 2 dni siła wyższa – 3 dni choroba)
Sumujemy składniki wynagrodzenia podlegające uzupełnieniu (stałe i zmienne):
3 835,76 zł + 32,80 zł = 3 868,56 zł
3 868,56 zł : 16 dni = 241,79 zł
241,79 zł x 18 dni = 4 352,22 zł.
Kwota ta zawiera wynagrodzenie w wysokości 50% stąd należy od uzupełnionego wynagrodzenia odjąć 50% stawki dziennej za dni zwolnienia:
241,79 zł x 2 dni x 50% = 241,79 zł
4 352,22 zł – 241,79 zł = 4 110,43 zł.
Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego:
4 110,43 zł + 450 zł uzupełnienie o dni choroby + 520 zł nadgodziny + 120 zł dodatek nocny = 5 200,43 zł
[5 200,43 zł – (5 200,43 zł x 13,71%) = 5 200,43 zł – 712,98 zł = 4 487,45 zł.

Takie też stanowisko (wyliczenia) prezentowaliśmy na łamach różnego rodzaju publikacji. Przyjęty przez ZUS sposób uzupełniania budził jednak sporo wątpliwości, gdyż w powyższym przykładzie jedynym zmiennym składnikiem wynagrodzenia było wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych i dodatek za pracę w porze nocnej, które uwzględniane jest w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych w wysokości faktycznie uzyskanej bez uzupełniania. Kwota tzw. „zmiennych tytułem siły wyższej” w wysokości 32,80 zł jest kwotą wyliczoną ze składników zmiennych należnych za miesiąc korzystania z tego zwolnienia i nie należy traktować jej jako składnika zmiennego.

Stąd dokonaliśmy ponownej analizy stanowiska z 19 września 2024 r. w którym czytamy, że:
(…) jeżeli zamiast stałego wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę, poza stałym wynagrodzeniem wynikającym z umowy o pracę pracownikowi przysługują zmienne składniki wynagrodzenia, należy je przyjąć po uzupełnieniu, według zasady opisanej w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że wynagrodzenie miesięczne zmienne, które pracownik osiągnąłby, gdyby przepracował cały miesiąc, ustala się poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni, w których zostało ono osiągnięte i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w danym miesiącu. Jeżeli za miesiąc, za który wynagrodzenie wymaga uzupełnienia pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. 

Powyższe oznacza, że:
jeżeli pracownik w miesiącu korzystania ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej (oprócz składników stałych) rozliczane ma składniki zmienne nie podlegające uzupełnieniu do pełnego miesiąca tj. przyjmowane do podstawy wymiaru świadczeń chorobowych w wysokości faktycznie wypłaconej (m.in. wynagrodzenie za nadgodziny, dodatek za pracę w porze nocnej, premie nie pomniejszaną proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności w pracy, wynagrodzenie prowizyjne ustalane jako % od sprzedaży towaru), to uzupełnienia podstawy należy dokonać z uwzględnieniem zasad wskazanych w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej oraz pkt 289 komentarza do ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że do podstawy wymiaru należy przyjąć uzupełnione stałe miesięczne wynagrodzenie w wysokości wynikającej z umowy o pracę (z wyłączeniem zmiennych rozliczonych z powodu siły wyższej traktując ten okres jako przepracowany) oraz zmienne składniki wynagrodzenia (nie podlegające uzupełnieniu) w wysokości faktycznie uzyskanej.
Jeżeli w miesiącu, który wymaga uzupełnienia, pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu (m.in. zmienna premia pomniejszana proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności w pracy w związku z chorobą) i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. 

PRZYKŁAD 1
Pracownik korzystał ze zwolnienia z powodu siły wyższej w wymiarze dwóch dni (16 h) Wynagrodzenie ustalono w stałej miesięcznej wysokości 5 500 zł. Pracownik otrzymuje zmienną premię regulaminową za czas faktycznie przepracowany, uwzględnianą w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych w kwocie faktycznie wypłaconej.
Wymiar czasu pracy wyniósł 21 dni/168 h i poza płacą zasadniczą pracownik uzyskał:
premię regulaminową w wysokości:
450 zł
dodatek za pracę w porze nocnej:
74,50 zł
wynagrodzenie za nadgodziny (12 h):
530,36 zł
Razem:
1 054,86 zł.
W związku ze zwolnieniem, należy obliczyć wynagrodzenie na zasadach jak za urlop wypoczynkowy ze stałych i zmiennych składników wynagrodzenia przysługujących za dany miesiąc i rozliczyć połowę tej kwoty. Składniki zmienne przyjmuje się do podstawy z miesiąca korzystanie ze zwolnienia.
Wynagrodzenie zasadnicze:
5 500 zł : 168 h = 32,74 zł
32,74 zł x 16 h = 523,84 zł
32,74 zł x 50% = 16,37 zł
16,37 zł x 16 h = 261,92 zł
5 500 zł – 523,84 zł + 261,92 zł = 5 238,08 zł.
Wynagrodzenia tytułem siły wyższej rozliczane na zasadach urlopu wypoczynkowego ze składników zmiennych należnych za ten miesiąc.
450 zł + 74,50 zł + 530,36 zł = 1 054,86 zł.
Podstawę należy podzielić przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w tym miesiącu i obliczyć wynagrodzenie za 2 dni (16 h) zwolnienia od pracy:
[1 054,86 zł : 164 h (168 h – 16 h + 12 h)] = 6,43 zł
6,43 zł x 16 h (liczba godzin zwolnienia) = 102,88 zł
102,88 zł x 50% = 51,44 zł.
Łącznie wynagrodzenie:
6 344,38 zł (5 238,08 zł + 450 zł + 74,50 zł + 530,36 zł + 51,44 zł).

W świetle stanowiska ZUS z 19 września 2024 r.
zasadnym jest przyjąć, że:
jeżeli pracownik w miesiącu korzystania ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej (oprócz składników stałych) rozliczane ma składniki zmienne nie podlegające uzupełnieniu do pełnego miesiąca tj. przyjmowane do podstawy wymiaru świadczeń chorobowych w wysokości faktycznie wypłaconej (premia nie pomniejszana proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności w pracy, wynagrodzenie za nadgodziny, dodatek za pracę w porze nocnej), to uzupełnienia podstawy należy dokonać z uwzględnieniem zasad wynikających z art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej oraz pkt 289 komentarza do ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że do podstawy wymiaru świadczeń chorobowych należy przyjąć uzupełnione stałe miesięczne wynagrodzenie w wysokości wynikającej z umowy o pracę (z wyłączeniem zmiennych rozliczonych z powodu siły wyższej traktując ten okres jako przepracowany) oraz zmienne składniki wynagrodzenia (nie podlegające uzupełnieniu) w wysokości faktycznie uzyskanej.

Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego:
[5 500 zł + 1 054,86 zł (450 zł + 74,50 zł + 530,36 zł] = 6 554,86 zł
[6 554,86 zł – (6 554,86 zł x 13,71%) = 6 554,86 zł – 898,67 zł = 5 656,19 zł.

PRZYKŁAD 2
Pracownik korzystał ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej w wymiarze dwóch dni (16 h). Wynagrodzenie ustalono w stałej miesięcznej  wysokości 5 500 zł. Pracownik otrzymuje zmienną premię regulaminową pomniejszaną proporcjonalnie za każdy dzień niezdolności do pracy związanej z chorobą (zapis taki wynika z regulaminu wynagradzania).
Wymiar czasu pracy wyniósł 21 dni/168 h i poza płacą zasadniczą pracownik uzyskał:
zmienna premia w wysokości:
580 zł
dodatek za pracę w porze nocnej:
74,50 zł
wynagrodzenie za nadgodziny (12 h):
530,36 zł.
Pomniejszenie wynagrodzenia zasadniczego:
tytułem działania siły wyższej:
5 500 zł : 168 h = 32,74 zł
32,74 zł x 16 h = 523,84 zł
32,74 zł x 50% = 16,37 zł
16,37 zł x 16 h = 261,92 zł
5 500 zł – 523,84 zł + 261,92 zł = 5 238,08 zł.
Wynagrodzenia tytułem siły wyższej rozliczane na zasadach urlopu wypoczynkowego ze składników zmiennych należnych za ten miesiąc.
580 zł + 74,50 zł + 530,36 zł = 1 184,86 zł.
Podstawę należy podzielić przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w tym miesiącu i obliczyć wynagrodzenie za 2 dni (16 h) zwolnienia od pracy:
[1 184,86 zł : 164 h (168 h – 16 h + 12 h)] = 7,22 zł
7,22 zł x 16 h = 115,52 zł
115,52 zł x 50% = 57,76 zł.
Łącznie wynagrodzenie wyniosło:
6 480,70 zł (5 238,08 zł + 57,76 zł + 580 zł + 74,50 zł + 530,36 zł).

W świetle stanowiska ZUS z 19 września 2024 r.
Jeżeli w miesiącu, który wymaga uzupełnienia, pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu (zmienna premia pomniejszana proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności w pracy w związku z chorobą) i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
Uzupełnienie podstawy o zwolnienie tytułem działania siły wyższej (2 dni)
Z 21 dni przepracował 19 dni (21 dni – 2 dni siła wyższa).
Sumujemy składniki wynagrodzenia podlegające uzupełnieniu (stałe, zmienne z powodu siły wyższej i zmienne podlegające uzupełnieniu):
5 238,08 zł + 57,76 zł + 580 zł = 5 875,84 zł
5 875,84 zł : 19 dni = 309,25 zł
309,25 zł x 21 dni = 6 494,25 zł.
Kwota ta zawiera wynagrodzenie w wysokości 50% stąd należy od uzupełnionego wynagrodzenia odjąć 50% stawki dziennej za dni zwolnienia:
309,25 zł x 2 dni x 50% = 309,25 zł
6 494,25 zł – 309,25 zł = 6 185 zł.

Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego:
6 185 zł + 74,50 zł dodatek nocny + 530,36 zł nadgodziny = 6 789,86 zł.
[6 789,86 zł – (6 789,86 zł x 13,71%) = 6 789,86 zł – 930,89 zł = 5 858,97 zł.

PRZYKŁAD 3
Pracownik korzystał ze zwolnienia tytułem działania siły wyższej w wymiarze dwóch dni (16 h) oraz 3 dni robocze chorował (24 h) z zachowaniem prawa do wynagrodzenia chorobowego. Wynagrodzenie ustalono w stałej miesięcznej  wysokości 5 500 zł. Pracownik otrzymuje zmienną premię regulaminową pomniejszaną proporcjonalnie za każdy dzień niezdolności do pracy związanej z chorobą (zapis taki wynika z regulaminu wynagradzania).
Wymiar czasu pracy wyniósł 21 dni/168 h i poza płacą zasadniczą pracownik uzyskał:
zmienna premia w wysokości:
580 zł
dodatek za pracę w porze nocnej:
74,50 zł
wynagrodzenie za nadgodziny (12 h):
530,36 zł.
Pomniejszenie wynagrodzenia zasadniczego:
tytułem działania siły wyższej:
5 500 zł : 168 h = 32,74 zł
32,74 zł x 16 h = 523,84 zł
32,74 zł x 50% = 16,37 zł
16,37 zł x 16 h = 261,92 zł
tytułem niezdolności do pracy:
5 500 zł : 30 dni = 183,33 zł
183,33 zł x 3 dni = 549,99 zł
5 500 zł – 523,84 zł + 261,92 zł – 549,99 zł = 4 688,09 zł.
Wynagrodzenia tytułem siły wyższej rozliczane na zasadach urlopu wypoczynkowego ze składników zmiennych należnych za ten miesiąc.
580 zł + 74,50 zł + 530,36 zł = 1 184,86 zł.
Podstawę należy podzielić przez liczbę godzin faktycznie przepracowanych w tym miesiącu i obliczyć wynagrodzenie za 2 dni (16 h) zwolnienia od pracy:
[1 184,86 zł : 140 h (168 h – 16 h – 24 h + 12 h)] = 8,46 zł
8,46 zł x 16 h = 135,36 zł
135,36 zł x 50% = 67,68 zł.
Łącznie wynagrodzenie wyniosło:
5 940,63 zł (4 688,09 zł + 67,68 zł + 580 zł + 74,50 zł + 530,36 zł).

W świetle stanowiska ZUS z 19 września 2024 r.
Jeżeli w miesiącu, który wymaga uzupełnienia, pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu (zmienna premia pomniejszana proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności w pracy w związku z chorobą) i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
W miesiącu, w którym występuje zwolnienie z powodu działania siły wyższej i występuje również nieobecność spowodowana chorobą, otrzymane wynagrodzenie należy najpierw uzupełnić o 50 % siły wyższej, a następnie na ogólnych zasadach o dni nieobecności spowodowane pobieraniem zasiłku (komentarz ZUS do przykładu V).
W pierwszej kolejności uzupełniamy wynagrodzenie tytułem siły wyższej (2 dni):
Z 21 dni przepracował 16 dni (2 dni siła wyższa i 3 dni robocze choroba).
Sumujemy składniki wynagrodzenia podlegające uzupełnieniu (stałe, zmienne z powodu siły wyższej i zmienne podlegające uzupełnieniu):
4 688,09 zł + 67,68 zł + 580 zł = 5 335,77 zł
5 335,77 zł : 16 dni = 333,49 zł
333,49 zł x 18 dni = 6 002,82 zł.
Kwota ta zawiera wynagrodzenie w wysokości 50% stąd należy od uzupełnionego wynagrodzenia odjąć 50% stawki dziennej za dni zwolnienia:
333,49 zł x 2 dni x 50% = 333,49 zł
6 002,82 zł – 333,49 zł = 5 669,33 zł.
Uzupełnienie o dni choroby (3 dni):
5 669,33 zł : 18 dni x 21 dni = 6 614,22 zł.

Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego:
6 614,22 zł + 74,50 zł dodatek nocny + 530,36 zł nadgodziny = 7 219,08 zł.
[7 219,08 zł – (7 219,08 zł x 13,71%) = 7 219,08 zł – 989,74 zł = 6 229,34 zł.

Wystąpiliśmy ponownie do ZUS o zajęcie stanowiska w tej sprawie.