Składki emerytalno-rentowe finansowane z budżetu państwa
Pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym podlegają obowiązkowo z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym finansowanym z budżetu państwa, pod warunkiem, że nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie posiadają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych (art. 6 ust.1 pkt 19 w związku z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Pracownicy ci podlegają również z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu pod warunkiem, że nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu (art. 66 ust. 1 pkt 32 ustawy zdrowotnej).
Pod pojęciem renta należy rozumieć świadczenie pieniężne z systemu ubezpieczenia społecznego (realizowanego w naszym kraju przez ZUS i KRUS) bądź zaopatrzenia emerytalnego (np. żołnierzy zawodowych czy funkcjonariuszy Policji). Nie ma przy tym znaczenia, czy jest to renta z polskiego czy zagranicznego systemu ubezpieczenia, bądź zaopatrzenia społecznego.
W rozumieniu powołanego art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie jest rentą m.in. renta wypłacana na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. renta wyrównawcza) czy renta socjalna przyznawana na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.
Jak informuje ZUS w Poradniku pt.: Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu osób przebywających na urlopie wychowawczym lub pobierających zasiłek macierzyński (data publikacji 6 kwietnia 2023 r.), podstawą do obliczania składek w okresie urlopu wychowawczego jest złożenie stosownego oświadczenia o braku prawa do emerytury lub renty oraz innego tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (także ubezpieczenie zdrowotne) z tytułu przebywania pracownika na urlopie wychowawczym nalicza pracodawca, a opłaca ZUS ze środków budżetu państwa.
Ważne:
dopóki płatnik składek nie uzyska wskazanego oświadczenia osoby przebywającej na urlopie wychowawczym – nie powinien sporządzać imiennych raportów miesięcznych za tę osobę.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Należy uwzględniać wynagrodzenie, o ile stanowiło ono podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.
Przy ustalaniu kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 18 ust. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy przez analogię stosować wyjaśnienia zawarte w Komentarzu do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w zakresie dotyczącym ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla osób będących pracownikami.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na przedmiotowe ubezpieczenia należy stosować przepisy ustawy zasiłkowej, z wyjątkami:
1.
niepomniejszania wynagrodzenia o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika (13,71%)
2.
zmiana wymiaru czasu pracy w okresie przyjętym do ustalenia podstawy nie wpływa na zmianę zasad ustalania podstawy
3.
przy ustalaniu przeciętnego wynagrodzenia za okres 12 miesięcy uwzględnia się wszystkie składniki przychodu uzyskiwane ze stosunku pracy, które nie zostały wyłączone z podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, również te, które nie są pomniejszane za czas choroby.
Przy ustalaniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia należy uwzględnić wynagrodzenie, które wypłacono pracownikowi za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy, o ile to wynagrodzenie stanowiło podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Wynagrodzenie, które wypłacono za dany miesiąc, może nie być tożsame z podstawą wymiaru składek za ten miesiąc.
Dla osób, które przebywają na urlopach wychowawczych, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi kwota 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednocześnie podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za 12 miesięcy poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Ustalona podstawa wymiaru składek emerytalno-rentowych nie może być
wyższa od:
kwoty 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
w 2024 roku:
7 824 x 60% = 4 694,40 zł
niższa niż:
75% kwoty minimalnego wynagrodzenia
w 2024 roku:
w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca
4 242 zł x 75% = 3 181,50 zł
w okresie od 1 lipca do 31 grudnia
4 300 zł x 75% = 3 225 zł.
Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w 2024 roku:
620 zł (kwota specjalnego zasiłku opiekuńczego).
Przykład
Pracownica przebywa na urlopie wychowawczym od 1 czerwca 2024 r. Pracodawca uwzględnia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za okres od czerwca 2023 r. do maja 2024 r. Pracownica otrzymuje stałe wynagrodzenie miesięczne w wysokości 9 000 zł.
Od 1 czerwca 2024 r. podstawa wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym odpowiada 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia 4 694,40 zł (7 824 zł x 60%).
Jeżeli pracownik rozpoczyna lub kończy na urlop wychowawczy w trakcie miesiąca kalendarzowego, wówczas podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych pomniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu (art. 18 ust. 9 ustawy o sus).
Przepis ten stosuje się też przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie podlega pomniejszeniu.
Przykład
Pracownica (pełny wymiar etatu) przebywa na urlopie wychowawczym od 12 lutego 2024 r. i otrzymuje wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 4 800 zł. Podstawę wymiaru składek z tytułu urlopu wychowawczego za luty 2024 r. stanowi kwota:
4 694,40 zł (ograniczenie) : 29 dni x 18 dni = 2 913,77 zł. Podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota 620 zł.
Jak wyjaśnia ZUS w poradniku w sytuacji, gdy osoba jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy i w zawartej umowie o pracę ma zagwarantowane minimalne wynagrodzenie to ustalona dla niej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie może być niższa niż aktualnie obowiązująca kwota minimalnego wynagrodzenia. Jeśli pracownik zatrudniony jest w niepełnym wymiarze czasu pracy, który w umowie o pracę ma zagwarantowaną kwotę minimalnego wynagrodzenia odpowiednio zmniejszoną proporcjonalnie do tego wymiaru, podstawę wymiaru składek stanowi odpowiednio pomniejszona kwota aktualnego minimalnego wynagrodzenia. Nie może być ona niższa niż 75% minimalnego wynagrodzenia.
Przykład
Pracownica od 1 października 2023 r. do 30 września 2024 r. przebywa na urlopie wychowawczym i z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom E i R oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jest zatrudniona w niepełnym wymiarze czasu pracy (1/2 etatu) i zgodnie z umową ma określone wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 2 200 zł. Wyliczona podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości 2 200 zł jest niższa od najniższej.
Za okres:
od października do grudnia 2023 r.:
pracodawca składki na te ubezpieczenia oblicza z podstawy:
2 700 zł (75% z 3 600 zł).
od stycznia 2024 r.:
podwyższy tę podstawę do kwoty najniższej obowiązującej w 2024 r., czyli:
3 181,50 zł (75% z 4 242 zł).
Urlop wychowawczy u dwóch pracodawców a składki ZUS
Gdy pracownik jest jednocześnie zatrudniony w kilku zakładach pracy i w każdym z nich przebywa na urlopie wychowawczym, wówczas każdy pracodawca powinien naliczyć mu składki emerytalno-rentowe na zasadach ogólnych. Każdy z pracodawców powinien też uwzględnić ograniczenie do kwoty 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Za osobę korzystającą z urlopu wychowawczego ZUS opłaci (ze środków budżetu państwa) składki obliczone od sumy podstaw wymiaru składek, łącznie nie wyższej jednak niż kwota ograniczenia, czyli 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być za te osoby rozliczana przez tego płatnika, u którego tytuł do ubezpieczenia (urlop wychowawczy) powstał najwcześniej. Jeśli tytuły powstały równocześnie, składka powinna być rozliczana przez płatnika, który jako pierwszy dokonał zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego (tj. pierwszy przekazał raport z naliczonymi składkami). W tej sytuacji pracownik powinien poinformować swoich pracodawców o tym, że rozpoczął urlop wychowawczy równocześnie u każdego z nich, a tym samym o konieczności rozliczania składki zdrowotnej przez jednego z nich.
